به‌گزارش کانون کارگزاران به نقل از کالاخبر، بورس‌های کالایی در جهان با هدف از میان برداشتن واسطه‌ها، مدیریت ریسک و کشف واقعی قیمت‌ها بر پایه عرضه و تقاضا شکل گرفتند و به عقیده کارشناسان و تحلیلگران، بورس کالا امکان عرضه عادلانه وکشف عادلانه نرخ تمام محصولات زنجیره‌های تامین را فراهم می‌سازد. در همین زمینه مهدی حاجی‌غلام سریزدی، مدیرعامل کارگزاری ایساتیس پویا و عضو هیأت مدیره کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار به نقش مهم بورس کالا در توسعه بازار سرمایه و شفافیت اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید: بورس کالا بازاری شفاف و رقابتی برای مبادله محصولات ایجاد کرده و ضمن حذف واسطه‌ها، امکان کشف قیمت واقعی کالاها را فراهم می‌کند. به گفته این فعال بازار سرمایه، بورس کالا علاوه بر دو مزیت ذکر شده از طریق ابزارهای موجود در بازار مالی، تامین مالی واحدهای تولیدی را انجام می‌دهد و از طریق بازار مشتقه، مدیریت ریسک قیمت‌ها را انجام می‌دهد. در ادامه گفت و گوی «کالاخبر» با مهدی حاجی غلام سریزدی را می خوانید:

در ابتدا به روند شکل‌گیری بورس‌های کالایی و همچنین کارکردهای آن در اقتصاد اشاره می‌کنید؟

سابقه تشکیل بورس های کالایی در جهان به قرن ۱۹ میلادی باز می گردد که به دلیل نارسایی ها و ناکارآمدی های بازار سنتی شکل گرفتند. شفافیت دادوستدها، از میان رفتن واسطه ها و دلال‌ها، مدیریت ریسک، ایجاد نظام قیمت‌گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار، ایجاد هماهنگی میان بخش‌های تولیدی و بازرگانی در زمینه صادرات و واردات و ... از جمله کارکردهای بورس های کالایی در راستای بهبود شرایط اقتصاد و صنایع در سراسر جهان هستند. 

شرکت بورس کالای ایران نیز به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذر ماه سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۶ تاسیس شد. در این بورس رعایت استانداردهای کیفی و کمی تعیین شده در پذیرش کالا شرط اجتناب ناپذیر بوده و همچنین تمامی دادوستدها در قالب قراردادهای استاندارد شده از قبیل قرارداد نقدی، سلف، نسیه، آتی، اختیار معامله، سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و کشف پریمیوم انجام می گیرد و سایر قراردادها نیز در حال اجرایی شدن در این بورس هستند.

نقش بورس کالا در حوزه بازار و تولید محصولاتی مانند فولاد و سیمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

زنجیره تولید فولاد در کشور یکی از مهمترین و استراتژیک ترین چرخه‌های صنعت کشور است. طی سالیان طولانی با توجه به نوسان قیمت ارز و قیمت بازار های جهانی و از طرفی بحث تامین مواد اولیه صنایع پایین دستی فولاد، باعث ایجاد مشکلات عدیده برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این محصولات شده بود؛ همین امر باعث تصمیم دولت برای وارد کردن کل چرخه فولاد به بورس کالا شد که امکان عرضه عادلانه و کشف نرخ تمام محصولات از سنگ آهن تا مقاطع فولادی را فراهم می‌سازد. در این طرح با در نظر گرفتن همه جوانب موثر بر تعیین قیمت محصولات، بازاری شفاف و رقابتی برای این محصولات ایجاد شده که باعث تعدیل قیمت محصول نهایی و برخورداری مصرف‌کننده نهایی از قیمت عادلانه خواهد بود. 

عرضه سیمان در بورس نیز نمونه دیگر نقش مثبت بورس کالا در اقتصاد است به طوریکه با عرضه کل سیمان کشور در بورس شاهد تعادل این بازار و حذف واسطه ها در بازار سیمان هستیم. این عرضه دو پیامد بزرگ برای صنعت داشته است که یکی انتقال سود حاصل از معاملات سیمان از واسطه ها به تولیدکنندگان سیمان که این خود باعث رونق تولید و اشتغال در این حوزه و سودهی بیشتر این صنعت خواهد بود که پتانسیل سرمایه گذاری و فعالیت در این صنعت را بالا می‌برد. همچنین پیامد دوم معاملات سیمان در بورس کالا، کشف نرخ عادلانه و دسترسی خریداران به سیمان مصرفی با قیمت منطقی‌تر است. تجربه عرضه سیمان در بورس کالا بار دیگر پتانسیل بالای بازار سرمایه در توسعه اقتصادی را نشان داد که در ادامه این راه، امکان فروش سیمان در قالب گواهی سپرده کالایی و خرید مشتریان خرد سیمان در سراسر کشور نیز فراهم شده است.

بورس کالا تا چه میزان در حذف رانت و فساد تاثیرگذار بوده است؟

عرضه کل محصولات زنجیره تولید در بورس کالا علاوه بر کشف قیمت عادلانه کالاها، باعث شفافیت و ثبت لحظه ای معاملات می شود که به دلیل ارتباط میان سامانه های وزارت صمت و بورس کالا، این امر از قاچاق جلوگیری کرده و به رسیدن مواد اولیه به دست تولیدکننده منجر می‌شود. به این ترتیب به دلیل حذف رانت از معاملات، سودی که قبلا در اختیار واسطه ها قرار می‌گرفت مستقیما به تولیدکننده می‌رسد و این موضوع در افزایش تولید، اشتغال، سرمایه‌گذاری در تولید و سوددهی صنایع اثر ویژه‌ای خواهد داشت. 

بورس کالا به تازگی چه اقدامات مهمی را در دستور کار قرار داده است؟

به منظور توسعه بازار سرمایه و در پاسخ به نیاز مشتریان، بازار و ابزارهای مالی جدیدی طی چند سال اخیر در بورس کالا طراحی و راه‌اندازی شده است؛ تالار حراج باز و عرضه سنگ آهن در آن، معاملات کشف پریمیوم، توسعه و راه اندازی قراردادهای آتی بر روی کالاهای جدید (زعفران، نقره، صندوق طلا و به زودی مس)؛ راه اندازی قراردادهای اختیار معامله، صندوق‌های کالایی، گواهی سپرده کالایی، پذیرش انبارها، معامله اموال غیرمنقول (املاک مازاد بانک‌ها، بخش خصوصی و ... )، راه‌اندازی بازار مناقصه و توسعه رینگ صادراتی از اقدامات ارزشمند اخیر بورس کالا قلمداد می‌شود. 

تکمیل زنجیره عرضه محصولات صنعتی و فولادی از سنگ آهن تا محصول نهایی، جلوگیری از قیمت‌گذاری دستوری و عرضه سیمان در بورس کالا، توجه به بخش آموزش همگانی و فراهم کردن زمینه‌های ارتقا آگاهی فعالان بازار از دیگر اقدامات مثبت بورس کالای ایران است.

به اعتقاد شما، بورس کالا از چه ظرفیت هایی برای تامین مالی واحدهای تولیدی برخوردار است؟

بورس کالای ایران از سه بازار اصلی تشکیل شده است. در هر کدام از این بازارها گروه‌های کالایی و ابزار مختلف معامله می‌شوند و دارای اهداف مختلفی هستند. نوع اول، بازار معاملات فیزیکی است که موضوع معاملات خرید و فروش محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفت و پتروشیمی و محصولات کشاورزی و هدف اصلی این بازار، مبادله کالا است. در نوع دوم یعنی بازار مشتقه، موضوع قراردادهای موکول به آینده اوراق بهادار مبتنی بر کالا و هدف اصلی مدیریت ریسک قیمت بوده و سومین نوع، بازار مالی بورس کالا و با هدف تأمین مالی است.

فروش کالا به صورت سلف توسط عرضه‌کنندگان ساده‌ترین و پر استفاده‌ترین روش تامین مالی تاکنون بوده است به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۹ حدود ۴۰ درصد ارزش معاملات را به خود اختصاص داده و ۱۳۷ هزار میلیارد تومان تامین مالی کوتاه مدت برای سرمایه در گردش فروشندگان فراهم نموده است. اوراق سلف موازی استاندارد از دیگر ابزارهای تامین مالی برای عرضه کنندگان است که برخلاف فروش سلف عادی دارای سررسیدهای بلندمدت بوده و حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان تامین مالی را فراهم آورده است. توثیق اوراق گواهی سپرده کالایی و همچنین اوراق خرید دین کالایی از دیگر ابزارهای تامین مالی در بورس کالا برای فعالان بازار به خصوص خریداران مواد اولیه از بورس کالای ایران است و از طرفی با راه اندازی صندوق های کالایی نیز می توان توسعه روند تامین مالی از  بورس کالا را داشته باشیم.

از جدیدترین نوع معاملات بورس کالا که به نوعی در کاهش سرمایه در گردش مورد نیاز خریداران موثر است، معاملات کشف پریمیوم است که به موجب آن، طرفین متعهد می شوند که در زمان مشخصی در آینده (تحویل، حمل یا بارگیری) کالا را بر اساس قیمت نهایی (قیمت مبنا به علاوه مابه التفاوت توافق شده) معامله کنند. در این نوع قراردادها، خریدار بخشی از ثمن معامله را در زمان توافق به فروشنده پرداخت و تسویه مابقی وجه متعاقباً و براساس شرایطی انجام می شود که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌شود. نکته مهم اینجاست که در قرارداد «سلف» تمام ارزش معامله در زمان معامله پرداخت می‌شود و به نوعی تامین مالی برای فروشنده است ولی در قرارداد کشف پریمیوم نیاز به تودیع کل مبلغ معامله در زمان حال نیست و در ابتدای انجام توافق، طرفین باید قسمتی از ارزش حدودی معامله (معمولاً ۷ تا ۱۰ درصد) را نزد اتاق پایاپای به عنوان ضمانت تودیع کنند لذا در قرارداد کشف پریمیوم خریداران با صرف اندکی از مبلغ معامله ضمن حل مشکل نقدینگی و سرمایه در گردش خود، همزمان امکان برنامه‌ریزی در تامین مواد اولیه به صورت منظم، پایدار و بلندمدت و همچنین پوشش ریسک ناشی از نوسانات احتمالی در قیمت‌ها را خواهند داشت.